Niezwykłe laboratorium we Lwowie

Pogromca tyfusu – tak bywa określany prof. Rudolf Weigl (1883-1957), człowiek, który odkrył pierwszą skuteczną szczepionkę przeciw tyfusowi plamistemu.

Był to człowiek niezwykły: pochodzący z rodziny morawskich Niemców wybrał Polskę jako swoją ojczyznę. Po Morawach, Wiedniu, Jaśle, Przemyślu, osiadł we Lwowie, gdzie ukończył studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, po czym pozostał na tej uczelni, od 1920 r. jako profesor. Tam założył i prowadził Instytut Tyfusowy, w którym pracował nad pierwszą szczepionką na tyfus plamisty, do XX w. jedną z najgroźniejszych chorób. Jego epokowym wynalazkiem było wykorzystanie owadów – wszy – do produkcji nowatorskiej szczepionki.

W okresie międzywojennym prof. R. Weigl leczył chorych na tyfus nie tylko w kraju, ale np. także w Abisynii, gdzie pomagał w opanowaniu tyfusu. W Chinach dzięki jego szczepionce uratowano życie zarówno wielu misjonarzy, jak i tysiące Chińczyków. Do jego lwowskiego Instytutu przyjeżdżali uczeni z całego świata, by poznać i pozyskać nową szczepionkę.

W czasie II wojny światowej, w okresie niemieckiej okupacji Lwowa, nie wyparł się swojej przybranej polskiej ojczyzny. Przeciwstawił się propozycjom Niemców wpisania go na niemiecką listę narodowościową odpowiadając: „Człowiek raz na całe życie wybiera sobie narodowość. Ja już wybrałem”. Na niemieckie groźby odpowiedział: „Jako biolog znam zjawisko śmierci i często myślę o śmierci, bo życie stało się takie smutne i beznadziejne. Więc możecie mi zrobić przysługę i mnie zabić, albo musicie mnie akceptować jako polskiego profesora narodowości polskiej”.

Niemcom zależało na produkcji szczepionek i utrzymali działalność laboratorium prof. Weigla. Instytut dawał skuteczną ochronę kilku tysiącom pracowników, którymi byli – dzięki zdecydowanej postawie prof. Weigla – przedstawiciele polskiej nauki, kultury i ruchu oporu. Zatrudnienie w jego laboratorium stanowiło dla wielu przepustkę do życia. Wśród nich byli m.in. Stefan Banach i Bronisław Knaster, matematycy; Stefania Skwarczyńska, literaturoznawca; Henryk Meisel, Zbigniew Stuchly, Jan Starzyk, Stefan Kryński – filary polskiej mikrobiologii; Zbigniew Herbert, poeta;  Mirosław Żuławski, pisarz; Stanisław Skrowaczewski, kompozytor i dyrygent; Andrzej Szczepkowski, aktor; i i wiele innych osób, w tym także Żydów. Jego szczepionki były dostarczane także m.in. mieszkańcom gett w Warszawie i Lwowie.

Za swe osiągnięcia naukowe był kilkakrotnie nominowany do Nagrody Nobla, której jednak nigdy nie otrzymał. Był natomiast uhonorowany najwyższym odznaczeniem papieskim – orderem św. Grzegorza i wieloma innymi odznaczeniami. Pośmiertnie – w 2003 r. – został mu przyznany tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata za ratowanie Żydów w czasie wojny.

Krystyna Weigl-Albert, wnuczka prof. Rudolfa Weigla, podczas spotkania przybliży postać swego dziadka przedstawiając nie tylko jego dokonania naukowe, ale także jego codzienne życie, pasje i hobby oraz rodzinne wspomnienia. Będzie to niezwykła opowieść o niezwykłym człowieku.
W trakcie spotkania zostanie także odtworzony film dokumentalny „Zwyciężyć śmierć… Prof. Rudolf Weigl”, zrealizowany przez Halinę Szymurę z TVP Katowice w 2008 r. W filmie, ilustrowanym archiwalnymi zdjęciami z lat 1936–1944, prezentowane są m.in. wspomnienia dawnych współpracowników Profesora z Instytutu Tyfusowego we Lwowie.

Spotkanie poprowadzi: Bożena Kubit