Aktualności | Tajemnice gliwickiego Ratusza

Gliwice. Piękne miasto w południowej Polsce, nad rzeką Kłodnicą. Serce miasta? Wyznaczony przy założeniu miasta kwadratowy Rynek, od którego odchodzą staromiejskie uliczki z pięknymi, XIX– i XX-wiecznymi kamienicami. Serce Rynku? Ratusz.

Mimo upływu lat i zmieniających się czasów, życie polityczne, gospodarcze i społeczne mieszkańców w dużej mierze skupia się na Rynku. „Wokół niego zamieszkiwał trudniący się handlem i przedsiębiorczością patrycjat miejski, tutaj na kramach swoje towary wystawiali rzemieślnicy, tutaj również miały miejsce różnego rodzaju uroczystości. Rynek był, jest i pozostanie wizytówką Gliwic świadczącą o randze miasta i poziomie życia jego mieszkańców” – czytamy w wydanym przez gliwickie Muzeum „Przewodniku po Gliwicach” (2016 r.)

Pośrodku Rynku stoi Ratusz – reprezentacyjny obiekt, w którym odbywają się m.in. sesje Rady Miasta, istotne wydarzenia kulturalne oraz uroczystości ślubne. Budowę pierwszego gliwickiego Ratusza datuje się na przełom XIII i XIV wieku. Wówczas był to obiekt drewniany. Wraz z rozszerzeniem praw miejskich, najwcześniej w XIV wieku, Ratusz przebudowano i drewnianą konstrukcję zastąpiono murowaną, ale z powodu braku źródeł nie można powiedzieć na ten temat nic więcej. W XV wieku Ratusz miał kształt dwukondygnacyjnej, kwadratowej bryły. Przez lata, wraz z kolejnymi modernizacjami zmieniał formę. Niestety, do naszych czasów nie zachował się żaden dokument ikonograficzny ani szczegółowy opis, na podstawie którego można dokładnie przedstawić wygląd ówczesnego Ratusza. Jak potwierdziły wykopaliska, w XVI wieku posiadał inną wieżę. Najprawdopodobniej została dobudowana do Ratusza po wielkim pożarze w 1601 r. – jej pozostałości znajdują się pod płytą Rynku. Ratusz płonął jeszcze trzy razy – w 1711, 1813 i 1820 roku. W obawie przed zawaleniem, w 1784 r. rozebrano górną część murowanej wieży ratuszowej. W późniejszych latach była ona przebudowywana – w latach 1784-1789 mistrz murarski Fritsch, działając pod okiem inspektora budowlanego Franza Ilgnera, podwyższył wieżę, natomiast w 1842 r. królewski radca budowlany Uhlig gruntownie ją przebudował według własnej koncepcji (ku konsternacji magistratu i rady miejskiej oraz autorów szkicu przebudowy mistrza murarskiego Heintze’a i mistrza ciesielskiego Mayera). Uhlig uznał, że wieża powinna mieć hełm pokryty miedzianą blachą. Dostarczył jej pan Martin z Kozłowa, biorąc zapłatę 12 groszy i 6 fenigów za funt blachy. Krycia dachu podjął się mistrz blacharski Johann Schitting młodszy, który za stopę kwadratową otrzymał 2 grosze i 9 fenigów wynagrodzenia. Szczyt wieży zwieńczono nową gałką z iglicą. Jak wspominają archiwa, był 22 października, a pogoda tej soboty była bardzo piękna. 160 lat później, gdy w 2002 r. remontowano Ratusz, otwarto gałkę. Wydobyto z niej to, co Uhlig tam włożył dla pamięci i potomnych – pamiątki związane z życiem XIX-wiecznych Gliwic, m.in.: dwa numery gazet, dwa litografowane widoki Gliwic i huty gliwickiej, sprawozdania gimnazjum, broszury na temat budowy kolei żelaznej, miejskie przepisy porządkowe, okolicznościowy utwór, zbiór monet z 1789 r. (przełożone do gałki z poprzedniego remontu wieży z napisem „Zawartość gałki wieży ratuszowej z roku 1789”) oraz odręcznie napisaną kronikę niejską „Chronik der Stadt Gleiwitz ab Anno 1204”. Przedmioty zamknięte w szklanym pojemniku, dodatkowo zabezpieczone w metalowej puszce, zachowały się w nienagannym stanie. Kontynuując tę tradycję, w połowie czerwca  2002 r. władze miasta przekazały w przyszłość zapis współczesnych Gliwic i umieściły w iglicy materiały dotyczące najnowszej historii Gliwic, m.in. powierzchni i kształtu miasta, liczebności mieszkańców, ważnych wydarzeń, inwestycji oraz zasobności budżetu miejskiego, sposobu zarządzania gminą, komunikacją i transportem.

Po każdym pożarze Ratusz był odbudowywany, zmieniał się też nieco jego wygląd. Ostatnią kompleksową renowację pomieszczeń Ratusza ukończono w 2009 r. Obecnie obiekt składa się z trzech kondygnacji oraz czterokondygnacyjnej wieży zegarowej z hełmem i iglicą. Budynek jest przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Dawniej, w wiekach średnich, w podziemiach Ratusza prowadzono wyszynk piwa i wina, obecnie mieści się tam restauracja. Na parterze znajdowała się kiedyś sala sądowa i kilka niewielkich pomieszczeń, m.in. mieszkanie miejskiego pisarza oraz siedziba  straży miejskiej. Obecnie jest tam gustowna, utrzymana w jasnych barwach sala ślubów, w której każdego roku udzielanych jest kilkaset ślubów cywilnych. Tylko w 2015 r. w tej sali zawarto ich 493.

Na belce stropu w wieży, w której umieszczono duszę zegara, widnieje grawer „1882”. Zegar wyznacza godziny miasta już od 134 lat. Kto zajmował się ustawianiem zegara? Pierwsze informacje, jakie posiadamy to rok 1840 – wówczas nastawiaczem zegara na wieży był Franz Zemank. Obecnie, co 6 dni, nakręcają go pracownicy obsługi Wydziału Organizacyjnego Urzędu Miejskiego. Serce zegara składa się z trzech wahadeł. Wyznaczają pełne godziny, godziny i kwadranse.

W średniowieczu rajcy miejscy obradowali na pierwszym piętrze (obecnie znajduje się tam sala, w której odbywają się m.in. konferencje prasowe i spotkania). Obecnie sala obrad znajduje się na trzeciej, najwyższej (nie licząc wieży) kondygnacji Ratusza. Sala utrzymana jest w ciepłych barwach. Na sali znajdują się miejsca nie tylko dla Rady Miasta, ale również dla osób wzywanych przez przewodniczącego rady do uzasadnienia treści poszczególnych uchwał oraz  dla gości. Na sali obrad zasiada 25 radnych. Obok sali obrad znajduje się druga dla publiczności, w której może oglądać sesje na dużych telewizorach. Każde posiedzenie można również śledzić w Internecie.

Ściany neoklasycystycznego Ratusza zdobią pamiątkowe tablice upamiętniające 200- i 300- lecie przemarszu wojsk Jana III Sobieskiego, które w drodze na odsiecz Wiednia zatrzymały się w Gliwicach. Przy ścianie wschodniej, na cokole, umieszczono kamienną rzeźbę Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z XVIII wieku autorstwa Melchiora Österreicha. Obecność rzeźby, podobnie jak wizerunek Matki Boskiej widniejący w dawnym herbie miasta (również umieszczonym na ścianie Ratusza), wskazuje na opiekę maryjną nad miastem. Budynek zdobią dobudowane w latach 80. XX wieku podcienie, balkon, ozdobne kratowania w oknach i rzygacze. Na ścianie przy solidnych drzwiach wejściowych do Ratusza widnieje tabliczka z napisem: „Obiekt zabytkowy pod ochroną prawa. Naruszenie stanu surowo wzbronione“.

…w czasie wojny trzydziestoletniej pod Rynkiem zbudowano sieć korytarzy łączących miasto z klasztornym spichlerzem. Podziemnymi przejściami mnisi mieli dostarczać żywność głodującym mieszkańcom.

Tekst i zdjęcia M.Foltyn