Aktualności | Wielkanocne Kolory Miasta

Symbolika świąt wielkanocnych jest zróżnicowana i bardzo bogata. Z pewnością można znaleźć ją w sztuce. Ale czy można znaleźć ją też w architekturze, która tak bardzo mnie interesuje? Można!

Pisząc ten tekst zachęcam jednocześnie, by – tak po prostu – rozejrzeć się dookoła. Także w Gliwicach. 

Na elewacji jednego z budynków przy ul. Franciszkańskiej w Gliwicach znajduje się znak, który może nie od razu kojarzy się z Wielkanocą – jest to krzyż ustawiony na czymś w rodzaju góry. W ten sposób została pokazana symbolicznie Golgota – miejsce ukrzyżowania Jezusa Chrystusa i dwóch złoczyńców – alegoria całej Męki Pańskiej. Golgota to Góra Czaszki (hebrajski Gulgolet). Skąd się wzięła taka nazwa? Według tradycji żydowskiej, na jednym ze wzgórz w pobliżu Jerozolimy pogrzebano czaszkę praojca – Adama. Skłoniło to prawdopodobnie ewangelistów do umiejscowienia końca Drogi Krzyżowej na wzgórzu o takiej właśnie nazwie. Gliwicki symbol Golgoty wykonano na ścianie z brunatnych cegieł klinkierowych. Na tle reszty elewacji wyróżnia się ciemniejszym kolorem. Z łatwością można dostrzec krzyż wbity w skałę. Przypomina to obraz z tablicy pamiątkowej ufundowanej z okazji odnalezienia fragmentów Krzyża Świętego (według legendy znalazła go około 326 r. św. Helena, matka cesarza Konstantyna Wielkiego). Tablica ta znajduje się w Bazylice Grobu Świętego, na górze Golgoty.

Wracając do krzyża, to pierwotnie oznaczał rajskie drzewo życia. Na średniowiecznych obrazach często ukazywano go w postaci konarów w kształcie litery „Y”, z sękami lub kolcami. Ogólny sens tego znaku wyraża symboliczne połączenie, scalenie przeciwieństw – dobra i zła, życia i śmierci. Na początku był symbolem zwycięstwa ducha nad cielesnością. Chrystus był ukazywany jako triumfator, zwycięzca, a krzyż jako symbol drzewa życia. Dopiero później, kiedy to franciszkanie zaczęli akcentować pierwiastek ludzki w osobie Jezusa, przedstawienia Męki Pańskiej w sztuce pełne są bólu, cierpienia. Obraz Matthiasa Grünewalda „Chrystus na krzyżu” jest tego znakomitym przykładem. W jaki sposób artyści radzili sobie z tym tematem w Gliwicach, można zobaczyć np. w gliwickim kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego przy ul. Daszyńskiego – znajdziemy tam bardzo sugestywne przedstawienie Męki Pańskiej, a poza Gliwicami – w Opactwie Cystersów w Mogile pod Krakowem. Fresk na jednej ze ścian krużganków opactwa przedstawia ukrzyżowanie. Stanisław Samostrzelnik to artysta, któremu przypisuje się autorstwo malowideł z około 1506 roku. Ich stan był bardzo zły. Teraz, po pracach konserwatorskich, zachwycają.

Wśród wielkanocnych symboli nie można pominąć jajka. Nie jest ono jednak przypisane tylko chrześcijaństwu. Od najdawniejszych czasów kojarzy się z nieśmiertelnością. Już w epoce starożytnych hieroglifów było używane do zobrazowania nowego życia. W Egipcie bardzo często wykorzystywano owalny kształt. Tajemnica ukrytego w skorupce nowego życia (niewidocznego, a jednak istniejącego) fascynowała Egipcjan. We współczesnej architekturze możemy się również spotkać z tym symbolem. Zaskoczyło mnie np. wykorzystanie ogromnych jajek do dekoracji muzeum Salvadora Dalego w Hiszpanii. Cóż, surrealistycznego malarza również fascynowała tajemnica ukryta w jajku. Dlatego uważam, że nie powinno nas to dziwić, bo postać najbardziej znanego na świecie ekscentrycznego malarza surrealisty wymaga upamiętnienia za pomocą równie niekonwencjonalnych środków.

Wracając do znaczeń związanych z chrześcijaństwem: według jednego z apokryfów przypadkowy przechodzień pomógł przez chwilę Jezusowi dźwigać krzyż. Jakież było jego zdumienie kiedy odkrył, że jajka w odstawionym koszu zmieniły kolor z białych na czerwone. Taka jest geneza (jedna z wielu) urokliwej dekoracji… dzisiejszych pisanek. 

Ewa Pokorska, Miejski Konserwator Zabytków

Fot. E.Pokorska