Aktualności | Drewniane perełki Gliwic

W Gliwicach są dwa drewniane kościoły. Jeden, z XV wieku, znajduje się przy parku Starokozielskim, drugi – XIV-wieczny – w Ostropie.

Obydwa wpisane do rejestru zabytków województwa, piękne, z historią zaklętą w drewnianej konstrukcji, są perełkami architektury drewnianej. Obydwa zabytki od zniszczenia uratowało miasto, które sfinansowało odbudowę i prace remontowo-konserwatorskie.

Gliwickie drewniane kościółki to prawdziwe perełki objęte nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Znajdują się na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego, w pętli gliwickiej. Mają układ zrębowy i są orientowane, co oznacza, że ich prezbiteria są zwrócone na wschód.

Ładny kościół do wzięcia

W XVII wieku, a konkretnie w 1697 r., na terenie archiprezbiteratu gliwickiego znajdowało się osiem świątyń murowanych i 22 drewniane (w tym kościółek Trójcy Świętej, pełniący funkcję szpitalnej kaplicy) – podaje Rocznik Muzeum w Gliwicach (Tom XV – część 1, Gliwice 2000). Obecnie sytuacja wygląda zgoła inaczej. Na terenie miasta pozostały bowiem tylko dwie drewniane świątynie objęte nadzorem Śląskiego Konserwatora Zabytków. Jedną jest kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, znajdujący się na terenie dawnego cmentarza Starokozielskiego w parku Starokozielskim. Zanim jednak pojawił się w Gliwicach, przez 500 lat stał koło Olesna, gdzie od 1447 r. (lub 1493 r. – brak precyzyjnych informacji) służył parafianom Zębowic.

Pierwotnie kościół stał w pewnym oddaleniu od wieży, która nie była integralną częścią drewnianej świątyni. Dopiero w 1777 r. mistrz ciesielski Wojciech Kokot dobudował wieżę z wejściem do budynku. Jeszcze stojąc pod Olesnem, w XVII i XVIII wieku, kościółek był kilkakrotnie przebudowywany, wnętrze zostało odeskowane i pomalowane, ozdobione rzeźbami i obrazami, a także uzupełnione o ambonę oraz ołtarze – główny i boczne – poświęcone św. Brygidzie i św. Annie. Powstała też wówczas wieża kościelna o konstrukcji słupowej i przestronne wejście. Tyle odnośnie historii kościółka z czasów zębowickich. Przenieśmy się do Gliwic z okresu 20-lecia międzywojennego. Pewnego dnia 1925 r. w prasie lokalnej ówcześni włodarze miasta (być może sam ówczesny nadburmistrz Gliwic Miethe), przeczytali ogłoszenie o treści: „ładny, drewniany kościół do wzięcia”. Zapadła decyzja o zakupie kościółka i przetransportowaniu go spod Olesna na gliwicki cmentarz Centralny, który właśnie powstawał pod czujnym okiem Roberta Josefeka (kierującego pracami rekonstrukcyjnymi) oraz miejskiego architekta i radcy budowlanego Karla Schabika. Wraz z kościołem przeniesiono kryptę z trumnami dawnych zębowickich fundatorów świątyni. Na nekropolii przy obecnej ul. Kozielskiej obiekt stanął tuż przed Wszystkimi Świętymi 1926 r., dokładnie 30 października. Przez pół wieku pełnił tam funkcję kaplicy pogrzebowej. Jego stan techniczny spowodował, że w latach 70. XX w. został zamknięty. Dopiero po 1989 r. nowe władze samorządowe zdecydowały, że trzeba ratować zabytek. W 1997 r. rozpoczęto prace konserwatorskie i przeniesiono kościółek na teren dawnego cmentarza Starokozielskiego. W 2000 r. biskup gliwicki Jan Wieczorek poświęcił zrekonstruowany kościół. W 2004 r. stał się on kościołem parafialnym. 

Polichromia świętego Jerzego

Historia drewniano-murowanego kościółka filialnego pw. św. Jerzego przy ul. Piekarskiej w Ostropie sięga XIV wieku. Zabytkowa świątynia została zbudowana w 1340 r. z drewna jodłowego. Jej historia jest burzliwa i okraszona katastrofami. Obiekt został dwukrotnie spalony - podczas wojen husyckich, a następnie podczas potopu szwedzkiego. Z pożaru ocalało prezbiterium i wieża z 1544 r. Kościół odbudowano (jak sugeruje grawer nad południowym portalem) w 1667 r. W 1719 r. świątynia została konsekrowana przez wrocławskiego biskupa pomocniczego Eliasza von Sommerfelda. Służyła wiernym do 1927 r., czyli do czasu budowy nowej świątyni pw. Ducha Świętego. Odtąd msze były celebrowane w nowym, murowanym kościele, natomiast w drewnianym od 2008 r. rozpoczęto prace remontowo-konserwatorskie, które miały umożliwić zwiedzanie obiektu.

– Warto zobaczyć tę świątynię. Nawa została wykonana w konstrukcji zrębowej na ceglanej podmurówce, a drewniana, zwieńczona izbicą wieża oraz kruchta – w konstrukcji słupowej. Prezbiterium i zakrystię wymurowano i wzmocniono ceglanymi przyporami – zachęca Ewa Pokorska, Miejski Konserwator Zabytków.

Drewniany strop kościoła przy ul. Kozielskiej i ściany zdobi dobrze zachowana polichromia. Zabytkowe malowidło przedstawia koronację Matki Boskiej przez Jezusa w otoczeniu aniołów i z błogosławieństwem Boga. Świątynię zdobi też figura Chrystusa „Ecce Homo” z 1505 r.

Kościół przy ul Kozielskiej. Fot. E.Pokorska

W kościele św. Jerzego znajduje się prezbiterium z późnogotycką zakrystią. Okna ulokowano wyłącznie w prezbiterium (dwa zakończone półkoliście oraz jedno w kształcie czteroliścia) oraz na ścianie południowej. To przez nie przechodzi światło, które wspaniale oświetla przepiękną, niedawno odkrytą barokową polichromię ścienną z 1668 r., przedstawiającą sceny z Męki Pańskiej. Na drzwiach wejściowych znajduje się z kolei malowidło Chrystusa Dobrego Pasterza, a na ścianie północnej nawy sceny pasyjne w układzie kwaterowym. Sklepienie prezbiterium ozdobione jest wizerunkami ewangelistów. Od strony zachodniej można zobaczyć drewniany chór muzyczny wsparty na żeliwnych słupach. Tutaj również znajdowało się malowidło. Zostało ukryte pod kolejnymi warstwami farby i czekało do roku 1884, by Jacob Potzmieler odrestaurował i uzupełnił dekorację. Później malowidła zostały ponownie ukryte pod warstwą farby i odsłonięte dopiero podczas kolejnych renowacji – w latach 70. XX wieku, w roku 1994 oraz w 2008 r. (mf)